Firmy rodzinne na rynku transakcyjnym
W 2014 r. obchodziliśmy 25 rocznicę rozpoczęcia procesów transformacji ustrojowej. Zmiany własnościowe, które nastąpiły w polskiej gospodarce w ostatnim ćwierćwieczu były jej zasadniczym elementem. W obszarze własności mieliśmy do czynienia z prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych i zakładaniem nowych prywatnych firm. Powstanie i wzrost postaw przedsiębiorczych dotyczy również, a może przede wszystkim rodzin.
Przez ostatnie 26 lat firmy rodzinne doświadczyły wielu zmian, w tym: kryzysów gospodarczych, zmian rządów i olbrzymich zmian legislacyjnych wpływających na ich podstawową działalność. Niemniej firmy te trwają, rozwijają się i stanowią istotną część systemu gospodarczego. Przyjmując, że wiele firm powstało na początku wspomnianych przeobrażeń, dziś możemy mówić o dojrzałych organizacjach z ukształtowaną kulturą organizacyjną, w których zbliża się moment sukcesji bądź zastanowienia, co dalej, gdy chętnych do przejęcia firmy jest więcej albo sukcesorów brak.
Firmy, by przetrwać muszą ciągle się rozwijać. Czasem wzrost oznacza akwizycje. Firmy rodzinne, jako pełnoprawni gracze na rynku, podczas akwizycji kierują się takimi samymi motywami, jak pozostałe firmy, czyli chęcią wejścia na nowy rynek, przejęcia specjalistycznej wiedzy czy przyspieszenia rozwoju firmy. Dodatkowo dla członków rodzin akwizycje mogą przynieść specyficzne korzyści, jak chociażby szansę rozwoju i objęcia roli przywódczej członkom rodziny tam, gdzie jest ona wieloosobowa, a jej przedstawiciele nie są w stanie realizować się w ramach istniejącej struktury. W wielu wypadkach bywa jednak tak, że brakuje odpowiedniego kandydata, który mógłby przejąć rodzinny biznes. Wówczas właściciele decydują się na sprzedaż. Brak potencjału do dalszego rozwoju jest istotnym czynnikiem motywującym do sprzedaży rodzinnego przedsiębiorstwa. Uzyskane w ten sposób środki pozwalają zabezpieczyć członków rodziny bądź podjąć się nowych wyzwań inwestycyjnych.
W celu przeanalizowania zjawiska sprzedaży oraz kupna firm rodzinnych przeprowadzone zostały badania obejmujące lata 2012-2014. Rekordy dotyczące dokonanych transakcji zaczerpnięto z bazy DealWatch, stanowiącej źródło informacji na temat przeprowadzonych transakcji fuzji i przejęć na rynkach wschodzących. Wyróżnione transakcje dotyczą pakietu obejmującego przynajmniej 50% udziałów lub akcji przedsiębiorstwa.
W ramach transakcji analizą objęte zostały łącznie 762 transakcje sprzedaży polskich przedsiębiorstw, wśród których 80 przejęć dotyczyło firm rodzinnych, odpowiednio 24, 32 i 24 przedsiębiorstwa rodzinne zostały sprzedane kolejno w latach 2012, 2013 i 2014. We wszystkich latach objętych analizą ponad połowa przejęć została dokonana przez podmioty krajowe, natomiast dominujące sektory, w których działają przejęte spółki, to IT oraz branża spożywcza.
Podobne trendy zauważono w przypadku przejęć dokonywanych przez polskie firmy rodzinne, jednak zjawisko to cechuje się nieco mniejszą skalą. Spośród dostępnych w bazie 770 transakcji kupna dokonanych przez polskie spółki, w latach 2012-2014 dokładnie 70 transakcji zostało przeprowadzonych przez firmy rodzinne, odpowiednio 27, 22 i 21 w poszczególnych latach objętych analizą. Przejęcia dotyczyły w ponad 75% podmiotów polskich, wśród których dominowały spółki informatyczne oraz produkcyjne.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, firmy rodzinne są obecne na rynku fuzji i przejęć, każdego roku transakcje
z ich udziałem stanowią porównywalny odsetek wszystkich akwizycji. Według szacunków Instytutu Biznesu Rodzinnego około 80% przedsiębiorstw działających na polskim rynku to firmy rodzinne. Stosunkowo niski udział firm rodzinnych w przeprowadzanych transakcjach można tłumaczyć motywem rozwoju organicznego w przypadku możliwości zakupu spółki lub przeprowadzeniem sukcesji będącej alternatywą do sprzedaży biznesu rodzinnego. Bardziej prozaiczną przyczyną zaistniałej sytuacji może być niechęć lub obawa do prowadzenia rozmów z obcym podmiotem, czy też niedoszacowanie możliwości, jakie niesie ze sobą kupno bądź sprzedaż rodzinnego biznesu.
W ramach rozwoju polskiej gospodarki i rosnącej świadomości właścicieli firm rodzinnych aktywność polskich firm rodzinnych na rynku transakcyjnym powinna systematycznie rosnąć.
Motywy sprzedaży i nabycia przedsiębiorstwa oraz najważniejsze wyniki opisanych powyżej badań przedstawione zostały w infografice: cmt-motywy-sprzedazy-i-kupna-przedsiebiorstw