Oczekiwania vs. rzeczywistość – przygotowanie do wyceny firmy (nie tylko) rodzinnej

Przed każdym rozwijającym się przedsiębiorstwem i jego właścicielami występuje wiele wyzwań związanych zarówno z działalnością operacyjną, jak również całościową organizacją przedsiębiorstwa i jego finansowaniem. Rozrastająca się struktura firmy i coraz wyższe potrzeby finansowe na realizację inwestycji rozwojowych i celów strategicznych mogą implikować działania, przy których niezbędne będzie przeprowadzenie wyceny przedsiębiorstwa.

 

KIEDY ZACHODZI POTRZEBA SPORZĄDZENIA WYCENY PRZEDSIĘBIORSTWA?

Istnieje wiele sytuacji, w których właściciele chcą czy wręcz powinni sprawdzić, jaka jest wartość ich przedsiębiorstwa. Można wymienić tutaj w szczególności zmiany w strukturze właścicieli, w tym: przekazanie firmy rodzinnej drogą sukcesji, przystąpienie nowego wspólnika do spółki, wystąpienie wspólnika ze spółki, sprzedaż całości przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części, połączenie i inne sytuacje wymagające dokonania rozliczeń między obecnymi i przyszłymi wspólnikami (w przypadku firm rodzinnych – członkami rodziny i osobami trzecimi). Natomiast z punktu widzenia sukcesora istotne jest, aby wycena przedsiębiorstwa została uwzględniona w swoistym bilansie otwarcia, który pozwoli na poznanie realnej wartości firmy rodzinnej, a co za tym idzie ułatwi przygotowanie strategii dla wielopokoleniowego przedsięwzięcia.

Poza formalnymi aspektami wymagającymi przeprowadzenie wyceny przedsiębiorstwa (np. na cele określenia wartości godziwej akcji/udziałów/wkładów w odniesieniu do planowanej transakcji), występują przesłanki o charakterze poznawczym wywodzące się z koncepcji zarządzania przez wartość.

Niejednokrotnie postrzeganie wartości swojego przedsiębiorstwa przez właściciela odbiega od oceny rynkowej firmy. Zwłaszcza w przypadku firmy rodzinnej, kiedy pojawiają się emocje i przywiązanie do wielopokoleniowych tradycji, wyobrażenie właścicieli przerasta często realną wartość rynkową firmy rodzinnej. Chociażby z tego powodu warto poznać kluczowe elementy działalności przedsiębiorstwa, które będą analizowane przez podmioty zewnętrzne w procesie wyceny. Analiza zagadnień wskazanych poniżej w kontekście własnego przedsiębiorstwa będzie zarówno dobrym przygotowaniem do przeprowadzenia wyceny, jak również do sporządzenia biznesplanu i podejmowania decyzji strategicznych.

W naukach o finansach i w praktyce rynkowej wskazywanych jest kilka grup metod wyceny: metody porównawcze, metody dochodowe i majątkowe. Wybór odpowiedniej metody wyceny podyktowany jest indywidulaną sytuacją i charakterystyką wycenianego przedsiębiorstwa. Celem niniejszego artykułu nie jest omawianie szczegółowo metodyki wycen, lecz przybliżenie podejścia do wyceny i informacji będących podstawą wyceny na podstawie najczęściej stosowanych przez praktyków metodach (tj. porównań rynkowych oraz dochodowych). Poniżej omawiane aspekty przenikają się wzajemnie i łączą, tworząc obraz obecnej sytuacji przedsiębiorstwa i perspektyw jego rozwoju. Jednakże wybrane poniżej zagadnienia nie stanowią katalogu zamkniętego.

 

PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE I WYNIKI REALIZOWANE NA KAŻDEJ DZIAŁALNOŚCI

Wyceny porównawcze bazują na historycznie zrealizowanych wynikach i mnożnikach rynkowych. Za podstawę wyceny często przyjmowany jest wynik z działalności operacyjnej wycenianego podmiotu powiększony o amortyzację (powszechnie określany jako EBITDA – ang. earnings before interest, taxes, depreciation and amortization) za ostatnie 12 miesięcy. Bazą wyceny mogą być również przychody ze sprzedaży, wynik z działalności operacyjnej (EBIT – ang. earnings before interest, taxes), przepływy pieniężne (CF – ang. cash flow), kapitały własne i inne mierniki finansowe danego podmiotu. Na cele wyceny bazowej mierniki finansowe dobierane są w odniesieniu do specyfiki modelu biznesowego przedsiębiorstwa. Źródłem danych jest system księgowy, którego głównym celem jest przedstawienie rzetelnej informacji finansowej o przedsiębiorstwie. Z uwagi na indywidualność każdego przedsiębiorstwa potrzebna jest pogłębiona analiza składników danej pozycji finansowej branej do wyceny w celu określenia znormalizowanych wyników tzn. związanych wyłącznie z wycenianym przedsiębiorstwem lub jego częścią, eliminując przede wszystkim wpływ zdarzeń jednorazowych na wyniki księgowe.

Mnożniki rynkowe wyznaczane są na podstawie danych porównywalnych spółek publicznych bądź zawartych porównywalnych transakcji. Za porównywalne można uznać podmioty, których model biznesowy i wybrane mierniki finansowe (np. wielkość obrotów) można uznać za zbliżone. Odrębnej wycenie podlegają aktywa nieoperacyjne, do których można zaliczyć między innymi: nieruchomości inwestycyjne, udziały/akcje w innych podmiotach i inne.

Wyceny dochodowe bazują przede wszystkim na prognozie przepływów pieniężnych, których uzasadnienie leży zarówno w historii przedsiębiorstwa (np. w zasobach, zbudowanych relacjach z kontrahentami, wypracowanych procesach, doświadczeniu i innych), jak i planach rozwojowych oraz oczekiwanych zmianach otoczenia gospodarczego, co łączy się z kolejnymi zagadnieniami.

Z ogólnego spojrzenia na wyniki całego przedsiębiorstwa warto przejść do szczegółowej analizy w celu odpowiedzenia na pytanie: jaki jest wpływ poszczególnych produktów, usług, obszarów działalności na wyniki i wartość przedsiębiorstwa. Do tego niezbędny jest sprawny i odpowiednio ułożony system księgowy, z którego możliwe jest uzyskanie szczegółowych informacji o rentowności i przepływach pieniężnych analizowanego zakresu działalności.

 

RYNEK I KONKURENCJA W LICZBACH

Jaka jest obecna wielkość rynku i potencjał jego wzrostu? Jakie są czynniki wpływające na rynek (na potencjalny wzrost i spadek rynku)? Na jakiej pozycji kształtuje się przedsiębiorstwo (jaki udział w rynku posiada przedsiębiorstwo)? Jakie są szanse na rozwój przedsiębiorstwa i jak można je wykorzystać? Jakie są ograniczenia i jak je pokonać? Kto jest konkurencją dla przedsiębiorstwa (bliską na dany moment i docelową)? To tylko kilka pytań, które mają na celu przedstawienie otoczenia gospodarczego przedsiębiorstwa i z szerszej perspektywy spojrzenia na działalność. Otoczenie gospodarcze jest istotne zarówno w zakresie analizy przedsiębiorstwa na cele wycen, jak również w bieżącej działalności i odnoszeniu sukcesów w kolejnych działaniach.

 

IDENTYFIKACJA NOŚNIKÓW WARTOŚCI

Tworzenie wartości dla właścicieli może wynikać z wielu indywidualnych elementów danego przedsiębiorstwa. W zrozumieniu biznesu pomocne jest określenie nośników wartości danego przedsiębiorstwa. Co wyróżnia przedsiębiorstwo na rynku? Jakie elementy mają kluczowy wpływ na bieżące i przyszłe wyniki finansowe i przepływy pieniężne dla właścicieli? Nośniki wartości mogą być między innymi kompetencje, nowoczesne unikalne rozwiązania techniczne, procesowe, posiadane patenty, wypracowane relacje, marka i inne. Rodzinność firmy ściśle powiązana z rozpoznawalnością marki i długoletnią jej obecnością na rynku, również mogą mieć wpływ na wartość wyceny firmy rodzinnej.

W wycenie przedsiębiorstwa wpływ omawianych czynników odzwierciedlany jest często łącznie w prognozach finansowych odpowiadając za możliwość wygenerowania danej marży i obrotów. Część składników przedsiębiorstwa może stanowić odrębny przedmiot wyceny (odrębny przedmiot transakcji) tak jak np. marka, znak towarowy, baza klientów czy zawarte przez firmę umowy.

 

PRZENIESIENIE STRATEGII NA LICZBY

Dane historyczne dotyczące przedsiębiorstwa mogą zostać wygenerowane ze sprawnego systemu księgowego, natomiast prognozy finansowe mające odzwierciedlać przeniesienie strategii działalności na liczby może okazać się wyzwaniem dla części przedsiębiorców. Z perspektywy potencjalnego inwestora istotna jest przyszłość i możliwość partycypacji w przyszłych zyskach, tym samym rynkowa wartość przedsiębiorstwa jest zależna od jego przyszłych wyników. W obliczu zmienności otoczenia gospodarczego nie jest możliwe pełne przewidzenie przyszłych wyników, jednakże na bazie pogłębionych analiz, uzasadnionych założeń, zaplanowanych działań może zostać sporządzony przybliżony scenariusz rozwoju. Przygotowując prognozy finansowe należy uwzględnić między innymi plany dotyczące sprzedaży, zasoby niezbędne do realizacji działalności i koszty z nimi związane, wydatki inwestycyjne, jakie mogą wystąpić w związku z zakładanymi planami, źródła ich finansowania.

Zrozumienie biznesu przy uwzględnieniu obszarów omawianych powyżej jest istotne dla przygotowania rzetelnej wyceny. W związku z tym w procesie wyceny powstaje wiele pytań, a dobra komunikacja między jednostkami przedsiębiorstwa a osobą wyceniającą może usprawnić proces. Przejrzystość i kompletność ksiąg rachunkowych pozwala na wskazanie zysku/straty, rentowności i przepływów realizowanych na każdej działalności, tym samym umożliwia szczegółową analizę działalności w aspekcie wycen jak i zarządzania organizacją. Znajomość rynku, konkurencji, nośników wartości to kolejne istotne informacje z punktu widzenia obecnych i przyszłych właścicieli. Wynikiem wyceny jest liczbowe przedstawienie wartości przedsiębiorstwa, dlatego kwantyfikacja strategii rozwoju w prognozach finansowych stanowi podstawę wycen w ujęciu dochodowym.

Omawiane aspekty mogą nie tylko pomóc sprawnie przejść przez proces wyceny, ale również wesprzeć kadrę zarządzającą i właścicieli w podejmowaniu strategicznych decyzji co do rozwoju działalności. W przypadku wielopokoleniowej firmy rodzinnej nadal jednak nie bez znaczenia pozostaną wartości, których nie da się przedstawić za pomocą liczb.

 

Artykuł został opublikowany w grudniowym wydaniu Magazynu Family Business