Przedsiębiorstwa rodzinne a ceny transferowe

Właściciele oraz osoby zarządzające przedsiębiorstwami rodzinnymi często zastanawiają się czy podlegają przepisom ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i fizycznych dotyczącym cen transferowych. Duża część przedsiębiorców żyje w przeświadczeniu, że skoro nie funkcjonują w międzynarodowych grupach kapitałowych, nie mają obowiązku sporządzania dokumentacji cen transferowych. Polskie przepisy w zakresie cen transferowych jak najbardziej obejmują przedsiębiorstwa rodzinne.

 

Wybrane rodzaje powiązań w kontekście cen transferowych

Każdy podatnik ma obowiązek posiadać wiedzę na temat grupy podmiotów powiązanych, a w przypadku zawierania z takimi podmiotami transakcji, również do posiadania odpowiedniej dokumentacji podatkowej.

Najczęściej spotykane powiązania, to powiązania kapitałowe, osobowe i rodzinne.

W praktyce najmniej problemów nastręcza identyfikacja powiązań kapitałowych. Należy jednak tutaj pamiętać, iż powinny być również identyfikowane powiązania pośrednie, aż do momentu przerwania progu udziałowego 5%. Od 2017 roku za podmioty powiązane kapitałowo będą uznawane podmioty, w których udział bezpośredni lub pośredni wyniesie 25%.

Jednak, aby rzetelnie przeprowadzić proces identyfikacji podmiotów powiązanych, nie wystarczy ustalenie listy podmiotów powiązanych kapitałowo. Należy również wziąć pod uwagę podmioty, w których funkcje zarządcze, nadzorcze oraz właścicielskie pełnią osoby piastujące te funkcje w analizowanym podmiocie. Dodatkowo, co jest jednym z najtrudniejszych etapów identyfikacji powiązań, należy również wziąć pod uwagę osoby spokrewnione i spowinowacone z zarządem, właścicielami oraz osobami zasiadającymi w radzie nadzorczej.

Warto zauważyć, iż od 1 stycznia 2015 roku został rozszerzony katalog podmiotów powiązanych. Za podmioty powiązane obecnie uznawane są również podmioty nieposiadające osobowości prawnej, np. spółka jawna, spółka komandytowa czy też spółka partnerska.

 

Powiązania rodzinne a ceny transferowe

W aspekcie cen transferowych, w przypadku firm rodzinnych, z oczywistych względów szczególną rolę odgrywają powiązania o charakterze rodzinnym. Tego typu powiązania ustalane są na podstawie powiązań wynikających z pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia.

Pokrewieństwo ustala się w liniach i stopniach. Linie proste opisują pokrewieństwo osób pochodzących jedna od drugiej. Linie boczne z kolei określają pokrewieństwo osób posiadających wspólnego przodka. Stopnie pokrewieństwa w linii prostej liczy się ustalając liczbę pokoleń i pomniejszając o 1, czyli np. dziadek będzie spokrewniony z wnuczką w linii prostej w stopniu 2 (3 pokolenia minus 1). Dla pokrewieństwa w linii bocznej liczy się liczbę osób występujących w liniach, nie uwzględniając wspólnego przodka, np. brat z siostrą jest spokrewniony w 2 stopniu linii bocznej, natomiast kuzynostwo w 4 stopniu.

Analogiczne zasady obowiązują przy ustalaniu powiązań poprzez powinowactwo. W przypadku krewnych małżonka, powinowactwo występuje w tych samych liniach i stopniach w jakich małżonek jest spokrewniony ze swoimi krewnymi, czyli np. teściowa będzie powinowata pierwszego stopnia w linii prostej dla swojego zięcia, mąż siostry powinowatym drugiego stopnia w linii bocznej dla jej rodzeństwa.

Przy identyfikacji tego typu powiązań, bardzo często pada pytanie co w sytuacji śmierci małżonka lub orzeczenia rozwodu. Na gruncie przepisów o cenach transferowych, wymienione wyżej zdarzenia nie przerywają powiązania. Przy ustalaniu kręgu podmiotów powiązanych należy zatem pamiętać o uwzględnieniu np. byłej żony bądź byłego męża.

 

Powiązania rodzinne. Rodzina z zagranicy

Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku powiązań rodzinnych przepisy odnoszą się wyłącznie do powiązań pomiędzy podmiotami krajowymi. Zatem może zaistnieć sytuacja, w której ojciec mający dwóch synów, z których jeden mieszka zagranicą a drugi w Polsce, z jednym z nich będzie powiązany na gruncie przepisów o cenach transferowych, a z drugim nie. Jeśli ośrodek interesów życiowych syna mieszkającego zagranicą nie znajduje się w Polsce, syna tego nie można uznać za polskiego rezydenta. W takim przypadku spółki ojca i syna nie powinny zostać uznane za podmioty powiązane i w konsekwencji  transakcje z synem nie będą podlegać dokumentacji podatkowej. Drugi syn z kolei, który mieszka w Polsce i zasiada w zarządzie, w radzie nadzorczej lub jest właścicielem jakiegoś podmiotu, będzie powiązany z ojcem w związku z pokrewieństwem pierwszego stopnia. Spółki ojca i tego syna będą uznawane za podmioty powiązane.

Zatem, pomimo iż obu synów będzie z ojcem łączył ten sam stopień pokrewieństwa, tylko jeden z nich będzie uznawany za podmiot powiązany na gruncie cen transferowych. Powiązania o charakterze rodzinnym odnoszą się bowiem tylko do podmiotów, które mogą być uznane za polskich rezydentów.

 

Transakcje objęte obowiązkiem dokumentacyjnym

Po zidentyfikowaniu kompletnej listy podmiotów powiązanych należy ustalić listę transakcji objętych obowiązkiem dokumentacyjnym. Ta z pozoru prosta sprawa również generuje wątpliwości interpretacyjne. Z uwagi na to, iż nie ma legalnej definicji pojęcia „transakcja”, podejście do ustalonych progów kwotowych, od których istnieje obowiązek dokumentacyjny, na przestrzeni lat ulegało zmianom. Obecnie, określony limit w ustawie podatkowej odnoszony jest do sumy transakcji usługowych i niematerialnych oraz do transakcji o charakterze materialnym realizowanych z danym podmiotem powiązanym.

Dodatkowo należy pamiętać, że od 2015 roku również został rozszerzony katalog transakcji, które generują obowiązek sporządzenia dokumentacji podatkowych. Są to: zawarcie umowy spółek nieposiadających osobowości prawnej, zawarcie umowy wspólnego przedsięwzięcia oraz zawarcie umowy o podobnym charakterze.

Warto zwrócić uwagę, iż coraz większą popularnością w ostatnich czasach cieszą się zakupy materiałów i surowców w Chinach. Tutaj również trzeba pamiętać o obowiązku sporządzenia dokumentacji podatkowych. Przepisy w zakresie cen transferowych odnoszą się bowiem także do zawierania transakcji zakupowych z podmiotami mającymi siedzibę w krajach stosujących szkodliwą konkurencję podatkową, czyli do zawierania transakcji z podmiotami z tzw. „rajów podatkowych”. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową, za „raj podatkowy” uznawany jest Hongkong.

Często w transakcjach z Chinami występuje sytuacja, gdy podmiot z którym zawierana jest transakcja posiada siedzibę poza terytorium Hongkongu, a wyłącznie w tym obszarze posiada rachunek bankowy. Wówczas zalecane jest podejście ostrożnościowe i sporządzenie dokumentacji podatkowej, jeśli wartość transakcji przekroczy 20 tys. EUR, ponieważ zapłata dokonywana jest na rzecz „raju podatkowego”.

 

Jak przygotować się na ewentualną kontrolę?

W celu uniknięcia sankcji dla przedsiębiorstwa, jak i dla osób odpowiedzialnych za prowadzenie dokumentacji podatkowej, zalecane jest bieżące identyfikowanie powiązań, transakcji oraz sporządzanie dokumentacji podatkowych.

Ważne jest również, aby na bieżąco gromadzić dane i informacje, na podstawie których ustalono cenę w transakcji z podmiotem powiązanym lub podmiotem z kraju stosującego szkodliwą konkurencję podatkową. Bardzo często zdarza się bowiem, że w momencie kontroli, osoba która odpowiadała za ten element transakcji już nie pracuje w danym przedsiębiorstwie i bardzo trudno jest odnaleźć potrzebne informacje.

W podmiotach rodzinnych decyzje w zakresie ustalania cen są często podejmowane na poziomie zarządu lub właścicieli. Mimo rangi wskazanych stanowisk, nie należy zapominać, iż niepodważalna wiedza tych osób na temat rynku, na którym działa przedsiębiorstwo, nie jest wystarczającym dowodem w sprawie. Warto na bieżąco prowadzić notatki i gromadzić dane rynkowe, które potwierdzą rynkowe zachowanie w transakcjach z podmiotami powiązanymi.

Jeżeli dokumentacja podatkowa będzie zawierała analizę porównawczą, istotne jest to aby bazować w niej na danych, które były dostępne stronom transakcji na moment zawarcia transakcji. Oczywiście, w przypadku, gdy transakcja jest realizowana przez kilka lat, warunki w niej należy dostosowywać do aktualnych warunków rynkowych.

Warto zaznaczyć, iż bieżąca analiza danych, ich archiwizowanie, a także bieżące sporządzanie dokumentacji podatkowych będzie konieczne po zmianie przepisów w zakresie cen transferowych, które zaczną obowiązywać od 2017 roku. Wówczas podmioty będą zobowiązane do składania oświadczeń, iż na moment złożenia sprawozdania finansowego za dany rok podatkowy posiadają dokumentacje podatkowe za ten rok.

Kontrolą w zakresie dokumentacji cen transferowych mogą zostać objęte lata analogiczne do typowej kontroli w zakresie CIT. Dla podmiotów, które mają rok obrotowy zgodny z kalendarzowym, do końca 2016 roku, kontrola może zostać wszczęta za lata od 2010 roku do 2015 roku. Biorąc pod uwagę, iż obszar cen transferowych jest obecnie priorytetowo kontrolowanym obszarem oraz fakt rosnącej ilość kontroli w tym zakresie, działaniem pożądanym jest przygotowanie się w tym obszarze z odpowiednim wyprzedzeniem. W momencie, gdy pojawi się już kontrola, podmiot ma jedynie 7 dni na przedłożenie dokumentacji podatkowych. Należy jednak pamiętać, iż jest to czas na przedstawienie, a nie na przygotowanie dokumentacji podatkowych.

 

Dlaczego należy sporządzać dokumentacje podatkowe?

Brak dokumentacji podatkowej powoduje sankcje zarówno dla jednostki, jak i dla osób nią zarządzających. Podatnicy, którzy nie przedłożą w określonym czasie odpowiedniej dokumentacji podatkowej, mogą zostać ukarani stawką sankcyjną od doszacowanej kwoty dochodu w wysokości 50%. Również osoby zarządzające jednostką mogą zostać ukarane za niedopełnienie obowiązków, na podstawie przepisów z kodeksu karnego skarbowego.