Model finansowy w postępowaniu restrukturyzacyjnym – kluczowe narzędzie planowania

Restrukturyzacja wpływa na relacje z kluczowymi interesariuszami zmieniając warunki współpracy z dostawcami, kontrahentami oraz pracownikami. W pierwszym roku przedsiębiorstwo często stoi przed wieloma wyzwaniami, w tym przekonaniem partnerów biznesowych, że mimo trudności firma jest stabilna i warto z nią współpracować. Jednocześnie zmieniają się relacje wewnętrzne – restrukturyzacja często wiąże się z reorganizacją działów, redukcją kosztów oraz nowym podejściem do zarządzania. Złożony proces restrukturyzacji przedsiębiorstwa wymaga precyzyjnego planowania oraz realistycznej oceny możliwości wyjścia z trudnej sytuacji finansowej. Kluczowym narzędziem w tym procesie jest model finansowy, który pozwala na przeanalizowanie skutków planowanych działań i podejmowanie optymalnych decyzji biznesowych. Przygotowanie modelu finansowego przedsiębiorstwa wymaga dogłębnego zrozumienia i odzwierciedlenia w liczbach zmieniającej się działalności oraz rozwiązań narzędziowych umożliwiających elastyczne wprowadzanie zmian. 

Cele modelu finansowego w kontekście planu restrukturyzacyjnego

Głównym celem modelu finansowego jest wsparcie procesu restrukturyzacji poprzez:

• ocenę zdolności przedsiębiorstwa do kontynuowania działalności,
• projekcję przyszłych wyników finansowych z uwzględnieniem planowanych zmian operacyjnych i finansowych,
• analizę możliwych scenariuszy restrukturyzacji oraz ich zakładanych skutków dla interesariuszy,
• przedstawienie argumentów przemawiających za wdrożeniem planu restrukturyzacyjnego, wraz z prognozowanymi efektami dla wierzycieli i inwestorów,
• określenie warunków spłaty zobowiązań w sposób realistyczny i zgodny z możliwościami przedsiębiorstwa.

Kluczowe składowe modelu finansowego

Model finansowy sporządzany jest z uwzględnieniem przyjętych założeń oraz planowanych działań przedsiębiorstwa. Efekty najczęściej podsumowywane są w trzech elementach sprawozdania finansowego (SF) pro forma, co umożliwia porównanie z okresami historycznymi i stanowi czytelną informację dla wierzycieli:

Bilans – przedstawia stan majątku (aktywów) i źródeł jego finansowania (pasywów) przedsiębiorstwa na dany dzień. W okresie prognozy badane jest jak planowane działania mogą wpłynąć na sytuację majątkowo-płynnościową utrzymując podstawową zasadę równości między aktywami a pasywami. Z perspektywy restrukturyzacji, bilans wskazuje syntetyczną informację o poziomie i strukturze zadłużenia oraz jego zmianach w czasie, a także stanowi podstawę do wstępnej identyfikacji składowych majątku odpowiadających częściowo za zdolności operacyjne przedsiębiorstwa pozwalające na kontynuację działalności. Szczególnie wrażliwy na proces restrukturyzacji jest kapitał obrotowy netto (KON), w związku ze skracaniem terminów płatności przez dostawców, trudnościami w rotacji zapasów i opóźnieniem w spływie należności. 

Rachunek zysków i strat (RZiS) – prezentuje wyniki finansowe przedsiębiorstwa, koncentrując się na przychodach, kosztach oraz zyskowności działalności, która jest esencją efektywności działań przedsiębiorstwa. Analiza rentowności pomaga ocenić poziom, na którym pojawiają się straty (I marża, II marża, EBIT, EBITDA, wynik brutto), w okresie prognozy zasymulować efekty wdrażanych działań restrukturyzacyjnych, stanowiąc tym samym podstawę do konstruowania planów naprawczych i prowadzenia efektywnych negocjacji z wierzycielami, a docelowo oceny przeprowadzonych działań. 

Rachunek przepływów pieniężnych (RPP) – stanowi kluczowe podsumowanie zarządzania płynnością finansową, pokazując przepływy środków pieniężnych w podziale na działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową. Osobom prowadzącym procesy restrukturyzacyjne służy do oceny zdolności przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań bieżących oraz układowych, zaplanowania terminów i wysokości spłat rat układowych w sposób pozwalający na ich obsługę przy zachowaniu stabilności finansowej przedsiębiorstwa. Bieżąca prognoza przepływów pieniężnych w ujęciu bezpośrednim lub pośrednim (w tym zmian kapitału obrotowego netto) w ujęciu miesięcznym pozwala z wyprzedzeniem identyfikować potencjalne zagrożenia płynnościowe oraz określać momenty, w których przedsiębiorstwo może wymagać dodatkowego dofinansowania. Wiedza ta umożliwia proaktywne działanie i zapobieganie sytuacjom kryzysowym, które mogłyby zagrozić powodzeniu całego procesu restrukturyzacji.

Koszty a wydatki – różnica między RZiS a RPP w modelu finansowym

Rachunek zysków i strat przedstawia wyniki księgowe, uwzględniając przychody i koszty, nawet jeśli jeszcze nie doszło do rzeczywistego przepływu pieniędzy, co wynika z zasady memoriałowej, która nakazuje ujmowanie operacji gospodarczych w momencie ich wystąpienia, niezależnie od faktycznego ruchu środków pieniężnych. Ponadto zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów operacje, które dotyczą wielu okresów a płacone są jednorazowo, rozliczane są w czasie celem zapewnienia zgodności wyniku okresu. Natomiast w rachunku przepływów pieniężnych ujmowane są rzeczywiste operacje „gotówkowe” zgodnie z zasadą kasową, która polega na rejestrowaniu wyłącznie faktycznych wpływów i wydatków pieniężnych w momencie ich realizacji. Ta fundamentalna różnica czyni RPP narzędziem niezbędnym do oceny rzeczywistej zdolności przedsiębiorstwa do spłaty zobowiązań restrukturyzacyjnych oraz bieżących płatności operacyjnych.

Praktyczne przykłady – wpływ wybranych transakcji na wyniki finansowe i generowanie przepływów pieniężnych

Różnice między RZiS a RPP najlepiej zobrazować na konkretnych przykładach, które często występują w procesie restrukturyzacji (choć analogiczne zdarzenia mają miejsce również w działalności jednostek niezagrożonych niewypłacalnością i są prezentowane według tych samych zasad):

• Sprzedaż środków trwałych – w sytuacji, gdy wartość księgowa (bilansowa) sprzedawanych środków trwałych jest wyższa niż cena sprzedaży, w RZiS wykazana zostanie strata księgowa, co może negatywnie wpłynąć na prezentowane wyniki finansowe. Jednocześnie w RPP ta sama transakcja wygeneruje znaczący wpływ gotówki, istotnie poprawiając płynność przedsiębiorstwa. Dla prowadzących restrukturyzację oznacza to, że sprzedaż nieruchomości poniżej wartości księgowej, choć księgowo niekorzystna, jest kluczowym elementem poprawy sytuacji płynnościowej restrukturyzowanego podmiotu.
  W przypadku wystąpienia dodatkowych kosztów/wydatków związanych ze sprzedażą aktywa pojawiają się one odpowiednio w RZiS i RPP.
  
  
• Amortyzacja – stanowi przykład kosztu, który pomniejsza wynik finansowy, ale nie powoduje bezpośredniego wypływu gotówki. W RZiS amortyzacja odzwierciedla przypisane do danego okresu (najczęściej w równych częściach w ustalonym okresie) historyczne wydatki na zakup lub wytworzenie środków trwałych (ŚT) i wartości niematerialnych i prawnych (WNiP), czyli wynika z historycznych wydatków, a nie bieżących. W RPP uwzględniane są wydatki – wypływy gotówki z danego okresu np. w momencie zapłaty.
  
  

  Przykładowo, spółka kupuje maszynę za 12 mln zł i przyjmuje okres amortyzacji 10 lat.

  w Rachunku Zysków i Strat – od miesiąca następującego po miesiącu przyjęcia maszyny do użytkowania spółka będzie wykazywała miesięczne odpisy amortyzacyjne (koszty w RZiS) na poziomie 100 tys. zł miesięcznie (1,2 mln zł w pełnym roku) przez 10 lat – koszty rodzajowe: amortyzacja .

  w Rachunku Przepływów Pieniężnych – w miesiącu nabycia maszyny spółka wykaże wypływ gotówki na poziomie 12 mln zł – wydatki inwestycyjne: nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych.

• Kapitalizacja kosztów R&D – nakłady na prace badawczo-rozwojowe, w przypadku spełnienia ich określonych cech wskazanych w ustawie o rachunkowości, mogą być kapitalizowane (ujmowane jako aktywa), a następnie amortyzowane w dłuższym okresie. W RZiS za okres widoczna będzie jedynie część tych kosztów w postaci odpisu amortyzacyjnego przypadającego na ten okres (zależna od wartości aktywa i przyjętej stawki amortyzacji), natomiast w RPP cały nakład gotówkowy zostanie wykazany w momencie poniesienia wydatku. Ten mechanizm może powodować, że przedsiębiorstwo intensywnie inwestujące w badania i rozwój będzie wykazywać stosunkowo dobre wyniki w RZiS przy jednoczesnych znaczących odpływach gotówki widocznych w RPP. Dla prowadzących restrukturyzację oznacza to konieczność wnikliwej analizy, czy innowacyjna firma nie stoi przed ryzykiem utraty płynności pomimo obiecujących wyników księgowych.
  
  

  Przykładowo, spółka prowadzi prace rozwojowe nad nowym oprogramowaniem (wytwarzanym wewnętrznie). W roku 1 poniesiono następujące wydatki:   Koszty wynagrodzeń pracowników: 300 000 zł Koszty materiałów i usług zewnętrznych: 150 000 zł

  W roku 2 poniesiono następujące wydatki:   Koszty wynagrodzeń pracowników: 200 000 zł Koszty testów i certyfikacji: 100 000 zł

  W roku 2 zakończono projekt i przyjęto oprogramowanie do użytkowania:   W RPP – Wydatki: W roku 1: 450 000 zł W roku 2: 300 000 zł   W Bilansie: W roku 1 Aktywa: WNiP lub rozliczenia międzyokresowe: niezakończone prace rozwojowe: 450 000 zł W roku 2 Aktywa: WNiP lub rozliczenia międzyokresowe: niezakończone prace rozwojowe: 0 zł (przeniesienie na zakończone prace rozwojowe)  Aktywa WNiP: zakończone prace rozwojowe: 450 000 zł + 300 000 zł = 750 000 zł – odpisy amortyzacyjne za okres od miesiąca następującego po dacie/miesiącu przyjęcia do końca danego okresu   W Rachunku Zysków i Strat W roku 1: 0 zł W roku 2: Odpisy amortyzacyjne za dany okres

  Dopiero po przyjęciu danego składnika aktywów będzie on amortyzowany, tym samym stopniowo przenosząc poniesione na rozwój koszty do rachunku zysków i strat.

• Odsetki od kredytów, pożyczek, leasingów finansowych w trakcie restrukturyzacji – po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego wstrzymywane są płatności zobowiązań powstałych przed dniem jego otwarcia, w tym spłaty rat kredytów, pożyczek, leasingów finansowych, jednak w RZiS nadal mogą być naliczane i ujmowane odsetki od tych zobowiązań. Powoduje to, że wynik finansowy prezentowany w RZiS może być znacząco niższy niż rzeczywista sytuacja gotówkowa przedstawiona w RPP, gdzie brak płatności odsetkowych wpływa pozytywnie na przepływy pieniężne.
  

  Przykładowo, po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, kiedy płatności kredytów i pożyczek są wstrzymane:

  w Rachunku Zysków i Strat – naliczone odsetki pomniejszają wynik brutto – koszty finansowe: odsetki

  w Rachunku Przepływów Pieniężnych – brak wpływu z uwagi na brak płatności (w ujęciu pośrednim RPP prezentacyjna korekta in plus w wysokości odsetek w przepływach z działalności operacyjnej w celu zneutralizowania wpływu in minus na zysk)

Wyzwania w budowie modelu finansowego dla firmy w restrukturyzacji

Tworzenie modelu finansowego dla przedsiębiorstwa w restrukturyzacji napotyka wiele wyzwań, takich jak:

• Brak bieżącej informacji finansowej i zarządczej – w obliczu wielu problemów i angażujących wyzwań operacyjnych, sporządzanie informacji zarządczej często schodzi na dalszy plan, co niejednokrotnie również jest jedną z przyczyn braku odpowiednio wczesnej identyfikacji symptomów pogarszającej się sytuacji finansowej. Brak odpowiedniej bazy informacyjnej (rzetelnych i analitycznych danych finansowych) powoduje trudności w uchwyceniu prawidłowych zależności, które powinny być odzwierciedlone w modelu. Model finansowy zazwyczaj bazuje na historycznych danych przedsiębiorstwa, implementując dalej plany biznesowe, zmiany makroekonomiczne, moce produkcyjne. Niekompletne dane lub brak odpowiedniej jakości danych powoduje trudności w ocenie wiarygodności przyjmowanych założeń w ramach prognozy, co może implikować nieprawidłowy obraz sytuacji.

• Istotna zmienność – w warunkach pogarszającej się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i dalej otwarcia restrukturyzacji, która mimo, że w swojej istocie jest nastawiona na wdrożenie działań naprawczych i poprawę sytuacji finansowej, to reakcja otoczenia przedsiębiorstwa może paradoksalnie pogłębiać jego trudności. Często istotnie zmieniają się relacje z kontrahentami, w szczególności powszechne jest skracanie terminów płatności przez dostawców (lub nawet oczekiwanie przedpłat), co wpływa negatywnie na płynność finansową. W modelu finansowym należy uwzględnić dynamikę zmian relacji z kontrahentami oraz wdrażanych zmian operacyjnych, co stanowi wyzwanie uwzględniając liczne zmiany, które następują z dnia na dzień.

• Prawidłowa ocena wpływu podjętych środków/działań restrukturyzacyjnych na wyniki spółki – efekty podejmowanych działań nie są pewne, a skłonność do zbyt optymistycznej ich oceny może prowadzić do przecenienia wpływu nowych kontraktów, zmiany polityki cenowej, czy nawet pozyskania inwestora branżowego na bieżące wyniki lub niedoszacowania kosztów związanych z wdrożeniem środków restrukturyzacyjnych.

Model finansowy powinien uwzględniać co najmniej dwa scenariusze prognozy finansowej zgodnie z art. 10 ustawy Prawo restrukturyzacyjne np. wariant neutralny/optymistyczny oraz pesymistyczny. Analiza scenariuszy i analiza wrażliwości są istotnymi narzędziami w ocenie dalszych działań przedsiębiorstwa oraz wrażliwości na odchylenia kluczowych założeń.

Podsumowanie

Model finansowy w postępowaniu restrukturyzacyjnym to fundament skutecznego planowania działań naprawczych. Pozwala na podejmowanie świadomych decyzji i zapewnia transparentność wobec interesariuszy. Poprzez analizę sporządzonej prognozy bilansu, rachunku zysków i strat oraz przepływów pieniężnych możliwe jest określenie zdolności firmy do kontynuowania działalności oraz wyznaczenie realnych warunków spłaty zobowiązań. Uwzględnienie różnych scenariuszy oraz analiza wrażliwości pozwalają na przygotowanie przedsiębiorstwa na potencjalne zagrożenia i zmieniające się warunki rynkowe. Dobrze skonstruowany model wspiera negocjacje, zwiększa wiarygodność przedsiębiorstwa i stanowi rodzaj drogowskazu w podejmowaniu oraz realizacji konkretnych celów i działań. Dobry plan, poparty wiarygodnymi danymi liczbowymi, zwiększa szanse na uzyskanie poparcia wierzycieli, zatwierdzenie układu przez sąd oraz jego wykonanie.